تاریخچه
ماست و خیار به اصطلاح یکی از پا سفره‌های محبوب ایرانی‌ها است. البته از همان ایام قدیم، ترکیب ماست و خیار با گیاهان معطر لطف خاصی داشته است. بدیهی است که در مناطقی که دامداری رونق داشته، مصرف ماست و در نتیجه مصرف ماست و خیار هم بسیار رایج بوده است. این ترکیب فوق‌العاده از ماست و خیار و سبزیجات معطر، همواره یکی از عناصر مهم غذای ایرانی‌ها بوده است. در ابتدا ماست را به صورت نان و ماست مصرف کرده و در دسته‌بندی به اصطلاح نان خورش‌ها قرار می‌دادند. در آن زمان، این ترکیب یک غذای اصلی به حساب می‌آمده است، تا این که سفره غذایی متنوع شد و توسعه و پیشرفت کشاورزی و دامداری، انواع مختلفی از غذا را به ارمغان آورد. به این ترتیب ماست جایگاه خود را به عنوان غذای اصلی از دست داده و به یکی از خوراکی‌های فرعی سفره تبدیل شد. از آن زمان به بعد این خوراک، به ساید دیش یا مزه و یا همان چیزی که لذت خوردن غذا را افزایش می‌دهد، تبدیل شد. با این وجود نه تنها مصرف ماست کاهش پیدا نکرد، بلکه بیشتر هم شد. این محصول هم در کنار غذا و هم در کنار نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخچه ترکیب کردن خیار با ماست معلوم نیست اما، ترکیب ماست با انواع سبزیجات در آشپزی ایرانی به عنوان بورانی و در فرهنگ یونان، ترکیه و سوریه و حتی قسمت‌هایی از مدیترانه وجود دارد و به صورت یک مزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ساده‌ترین ترکیبات ممکن از ماست با خیار، کدو سبز، هویج، لبو یا مخلوط سبزیجات تهیه می‌شود.
اما همچنان شکل پرکاربردتر این غذا همان ماست و خیار است. چرا که مزه این دو ماده با هم تناسب زیادی دارد. اما از طرفی در طب سنتی به دلیل این که طبع این دو ماده سرد بوده است، همواره به اصطلاح از مصلحات برای آن استفاده می‌کرده‌اند. البته معلوم نیست این مصلحات برای بهبود طعم به آن اضافه و بعدا مشخص شده است که از سردی آن نیز کم می‌کند، یا برعکس برای اصلاح طبع به آن اضافه شده و طعم آن را هم بهتر کرده است. در ابتدا بیشتر از سبزیجاتی مانند نعنا و شوید برای اصلاح طبع ماست و خیار استفاده می‌کرده‌اند. این ترکیب که امروز هم رایج است، از دویست سال پیش وجود داشته است. علاوه بر آن از ترکیب سبزیجات معطر مثل کرفس، کاکوتی، نعناع، گل برگ، گل سرخ و سبزیجات محلی که در نقاط مختلف ایران به صورت سبزی بومی وجود داشته، در این خوراک استفاده می‌شده است. این ترکیبات را به ماست و دوغ اضافه کرده و علاوه بر بهبود طعم، سردی آن را نیز کم می‌کرده‌اند. گاهی هم از ترکیب کشمش و گردو برای این خوراک استفاده می‌شده است.
حالا این ترکیب نه تنها برای ماست بلکه برای دوغ، انواع بورانی‌ها و هر خوراکی که در این خانواده وجود دارد، استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از این ترکیب برای سالاد، نوشیدنی خنک و سس‌هایی که بر پایه ماست، کشک و دیپ است، استفاده کرد.
ترکیبات
ترکیبات ادویه ماست و خیار عبارتند از: نعنا، سیر، فلفل سفید، گل سرخ، آویشن، نمک و پودر پیاز
این ترکیب به دلیل داشتن سیر و فلفل سفید، کمی به تندی می‌زند. البته این تندی کاملا دلچسب است و اصلا زننده نیست. همچنین وجود پودر پیاز در این ترکیب، طعم فوق‌العاده‌ای به ترکیب نهایی داده است.
روش استفاده
موارد استفاده از ادویه ماست و خیار عبارتند از: ماست و خیار، دوغ، سس و دیپ
کافی است کمی ذوق و خلاقیت در استفاده از این ادویه به خرج دهید. شما می‌توانید سس‌های مختلف و دیپ‌هایی که برای غذاهای مختلف استفاده می‌کنید را به کمک این ادویه خوش عطر و طعم کنید. اگر قرار است خودتان سس را تهیه کنید، بهتر است زودتر ادویه را با ماست یا هر ماده دیگری که مدنظر دارید، ترکیب کنید. به این ترتیب عطر و طعم عناصر موجود در این ترکیب به خوبی با هم درگیر شده و مزه مورد نظر حاصل می‌شود. برای ماست و خیار هم حداقل از 15 دقیقه زودتر، باید ادویه را اضافه کنید تا مزه آن به اصطلاح آزاد شود.