شپش موی سر چیست؟ علت و علائم آن

در این مطلب می‌خوانید:

شپش موی سر گاهی آنقدر سمج می‌شود که شما را به کلی از درمان ناامید می‌کند‌. شپش موی سر یک شرایط خاص و بسیار ناخوشایند ایجاد می‌کند که ممکن است همه خانواده را درگیر کند.

در اینجا قرار است علت، روش تشخیص، خطرات و راه های درمان شپش سر را برای شما بازگو کنیم.

شپش موی سر

شپش حشره کوچک، بدون بال و مکنده‌ای است که در میان موها زندگی می‌کند. شپش بالغ به اندازه دانه کنجد است و از خون موجود در پوست سر تغذیه می‌کند. تخم شپش به اندازه شوره سر کوچک است. شپش یک بیماری انتقالی است که به افراد دیگر سرایت می‌کند. در ضمن شپش می‌تواند برای مدتی بر روی وسایل خانه، لباس و وسایل شخصی فرد مبتلا زنده بماند.

چرخه زندگی شپش

چرخه زندگی شپش سر شامل سه مرحله اصلی است: 

۱. ابتدا تخم‌ها که به آن‌ها رشک هم می‌گویند، پس از ۷ تا ۱۲ روز از تخم خارج می‌شوند. 

۲. سپس وارد مرحله نیمف‌ها می‌شوند؛ این‌ها شکل‌های نابالغ شپش هستند، که مانند بزرگسالان از خون پوست سر تغذیه می‌کنند و حدود ۷ روز طول می‌کشد تا به شپش بالغ تبدیل شوند. 

۳. در نهایت، شپش بالغ تشکیل می‌شود که می‌تواند ۳ تا ۴ هفته زندگی کند و هر شپش ماده بالغ توانایی تخم‌گذاری تا ۱۰ تخم در روز را دارد، و به این ترتیب چرخه تولیدمثل ادامه می‌یابد.

علت شپش موی سر

علت اصلی شپش عدم رعایت بهداشت مو و پوست سر است. اما ممکن است سطح بهداشت پوست سر و موی شما خوب باشد و باز هم به این عارضه مبتلا شوید. شپش سر در سه صورت به شما سرایت می‌کند:

1. تماس موهایتان با موی شخصی که به شپش مبتلا است.
2. استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند شانه، برس، بند مو، هدفون، کلاه، روسری، لباس و ... با کسی که به شپش مبتلا است.
3. استفاده از روبالشی و کالای خواب شخصی که به شپش مبتلا است.

روش تشخیص شپش موی سر

شپش موی سر نشانه‌هایی دارد که در صورت مشاهده باید به سرعت بررسی شود. این نشانه‌ها عبارتند از:

• احساس خارش غیرطبیعی و شدید در پوست سر به خصوص پشت سر و اطراف گوش‌ها. در این مواقع استفاده از بهترین روغن برای خارش پوست می‌تواند به تسکین فوری کمک کند.

• احساس اینکه یک حشره روی سر در حال خزیدن است
• وجود زخم در پوست سر

در صورت مشاهده هر کدام از این علایم باید از کسی بخواهید موها و پوست سرتان را با دقت بررسی کند. اگر بر روی موها یا پوست سر حشره سفید بدون بال در حال حرکت مشاهده کردید، به احتمال زیاد شپش است. راه تشخیص تخم شپش که رنگ تیره و بافت روغنی دارد این است که به سختی از مو جدا می‌شود.

عکس شپش موی سر

شپش چه شکلی است؟ این حشره کوچک بدون بال و سفید رنگ است و اندازه‌ای مشابه دانه کنجد دارد. شپش‌ها با سرعت بالا میان لایه‌های مو حرکت می‌کنند. تخم‌های آن‌ها که به اندازه شوره هستند، رنگی تیره و بافتی روغنی دارند و به موها محکم چسبیده‌اند.

شپش از چه چیزی به وجود می‌آید؟

شپش انگل حشرات است. این بدان معناست که شپش‌ها برای زنده ماندن باید از بدن زنده دیگری تغذیه کنند. منبع غذای آن‌ها خون انسان است که از بدن یا پوست سر شما می‌گیرند. شپش‌ها نمی‌توانند پرواز کنند، در هوا نیستند و نمی‌توانند در آب دور از میزبان خود زندگی کنند. پس شپش‌ها از یک بدن به بدن دیگر منتقل می‌شوند.

چه کسانی بیشتر شپش می‌گیرند؟

بیشتر بچه‌ها در مقطع پیش دبستانی و دبستان که از فاصله نزدیک با هم بازی می‌کنند، مستعد شپش موی سر هستند. همچنین خانواده این افراد در فصل بازگشایی مدارس به شدت در معرض شپش موی سر قرار دارند.

به علاوه تمام افرادی که با یکدیگر کار می‌کنند یا افرادی که در باشگاه، استخر و سالن‌های ورزشی به هم نزدیک‌اند، در معرض این شرایط قرار دارند. در واقع اگر یک فرد در چنین جایی به شپش موی سر مبتلا باشد، به احتمال زیاد بقیه افراد نیز درگیر خواهند شد.

راه‌های انتقال شپش سر

تماس سر به سر با فردی که قبلاً آلوده شده است، رایج‌ترین راه برای ابتلا به شپش سر است. تماس سر به سر در طول بازی در مدرسه و خانه، فعالیت‌های ورزشی، زمین بازی، مهمانی‌ها و اردو رایج است. درباره راه‌های انتقال شپش سر نکاتی وجود دارد که باید بدانید:

• شپش سر با خزیدن حرکت می‌کند. شپش برخلاف تصور عموم نمی‌تواند بپرد یا پرواز کنند. بنابراین شپش سر از طریق تماس مستقیم با موهای فرد آلوده پخش می‌شود.
• هرکسی که با فردی که قبلاً شپش سر داشته در تماس باشد، در معرض خطر بیشتری قرار دارد.
• راه‌های انتقال شپش سر شامل: تماس با لباس، لباس ورزشی، روبان و کش مو، برس، شانه، حوله، عروسک، کلاه، روسری و دیگر وسایل شخصی فرد آلوده است.
• برخلاف تصور خیلی از افراد جامعه، بهداشت شخصی یا نظافت در خانه یا مدرسه، تقریبا هیچ ارتباطی با ابتلا به شپش سر ندارد.
• دراز کشیدن روی تخت، کاناپه، بالش یا فرشی که اخیراً با فرد آلوده در تماس بوده است، یکی دیگر از راه‌های منتقل شدن شپش سر است.
• سگ، گربه و سایر حیوانات خانگی نقشی در انتقال شپش سر ندارند.

 خطرات شپش سر در کودکان و بزرگسالان 

خطرات شپش سر اگرچه معمولا جدی نیستند، اما می‌توانند منجر به عوارض پوستی و مشکلات روانی شوند. خطرات در کودکان و بزرگسالان تا حد زیادی مشابه هستند و عمدتا ناشی از خاراندن است.

۱. خطرات شپش سر در کودکان

اختلال در خواب و تمرکز: خارش شدید و مزاحمت شپش‌ها، به‌ویژه در ساعات شب، مانع از خواب کافی و آرامش کودک می‌شود. این امر مستقیما بر توانایی تمرکز، یادگیری و عملکرد تحصیلی او در مدرسه تاثیر منفی می‌گذارد.

• عوارض اجتماعی و روانی: در مدارس، آلودگی به شپش اغلب با شرم همراه است. این موضوع می‌تواند منجر به تمسخر، طرد شدن از سوی همسالان، اضطراب و کاهش اعتمادبه‌نفس در کودک شود.
• خطر عفونت‌های ثانویه: خاراندن مکرر و شدید پوست سر توسط کودکان که به‌دلیل عدم کنترل بهتر احساسات، بیشتر از بزرگسالان می‌خارانند، باعث شکسته شدن پوست و ورود باکتری‌ها می‌شود که منجر به عفونت‌ می‌گردد.
• استرس والدین: آلودگی به شپش باعث استرس شدید والدین برای جلوگیری از انتقال به بقیه اعضای خانواده و پاکسازی محیط خانه می‌شود.

۲. خطرات شپش سر در بزرگسالان

خطرات در بزرگسالان بیشتر بر روی مسائل پوستی، مزمن شدن و مشکلات شغلی متمرکز است:

• عفونت‌های پوستی مزمن: در بزرگسالان، به دلیل کنترل بیشتر، عفونت پوستی ممکن است کمتر از کودکان باشد، اما در صورت خاراندن شدید، خطر ایجاد عفونت‌های ثانویه و تورم غدد لنفاوی گردن وجود دارد.
• درماتیت: گزش‌های شپش می‌توانند در پوست‌های حساس منجر به درماتیت تماسی و واکنش‌های آلرژیک شدیدتر شوند.
• ریسک‌های شغلی و اجتماعی: اگرچه عمومیت کمتری دارد، اما شپش سر می‌تواند برای بزرگسالانی که در محیط‌هایی مانند مهدکودک‌ها یا مراکز بهداشتی کار می‌کنند، یک نگرانی شغلی ایجاد کند که نیاز به مرخصی و درمان فوری دارد.
• عوارض ناشی از درمان نادرست: بزرگسالان گاهی‌اوقات به‌دلیل ترس، از درمان‌های بیش‌از حد قوی یا روش‌های خانگی نامناسب و خطرناک استفاده می‌کنند، که می‌تواند منجر به سوختگی شیمیایی یا تحریک شدید پوست سر شود..

آیا شپش می‌تواند باعث آلرژی شود؟

خارش ناشی از شپش در واقع یک واکنش آلرژیک به نیش این حشرات است. خاراندن زیاد ممکن است منجر به زخم یا خراشیدگی پوست سر شود. اگرچه نادر است، اما این زخم‌ها می‌توانند عفونی شوند. اگر علائم عفونت مانند پوست قرمز، متورم و دردناک یا غدد لنفاوی حساس در گردن را مشاهده کردید، فورا با پزشک تماس بگیرید.

پیشگیری از شپش موی سر

حفظ بهداشت موی سر بزرگترین عامل بازدارنده شپش موی سر است. حفظ بهداشت و سلامت پوست سر شامل نکات زیر است:

• پوست سر و موهایتان را سه بار در هفته بشویید. این شستشو باید به صورتی باشد که حداقل چند دقیقه پوست سر و به خصوص پشت سر و اطراف گوش‌ها را با کف شامپو ماساژ دهید.
• اگر کودکتان به تنهایی حمام می‌کند، برای شستن موها به کمکش بروید و یا حداقل یک بار در هفته خودتان کودکتان را حمام کنید.
• به هیچ عنوان از وسایل شخصی دیگران استفاده نکنید و اجازه ندهید دیگران از وسایل شخصی شما استفاده کنند.

• به طور منظم شانه، برس، بند مو، روسری، کلاه، روبالشی، لباس‌ها و کالای خواب‌تان را بشویید.
• هر روز دو بار موهایتان را با دقت شانه بزنید.
• از فرد مبتلا به شپش با فاصله قرار بگیرید و لباس‌ها و وسایل او را لمس نکنید.

راه محافظت از کودکان در برابر شپش در مدرسه

اگر کودکانی در مدرسه دارید، کار زیادی نمی‌توانید برای جلوگیری کامل از شپش انجام دهید. کودکان وقتی سرشان را نزدیک هم می‌آورند یا گیره‌های مو را به اشتراک می‌گذارند، شپش راه خود را پیدا می‌کند. بهترین دفاع شما این است که، به‌طور مرتب مو و پوست سر فرزندتان را بررسی کنید، تا آلودگی را زود تشخیص دهید. درمان سریع به جلوگیری از گسترش حشرات به بقیه اعضای خانواده کمک خواهد کرد.

درمان شپش موی سر

وقتی شپش به یکی از اعضای خانواده نفوذ کرد، باید به سرعت جلوی سرایت آن را به دیگر اعضای خانواده بگیرید. در عین حال لازم است درمان را به سرعت شروع کنید. این فرایند شامل اقدامات زیر است:

• همه وسایل شخصی و روبالشی و کالای خواب فرد مبتلا را بشویید. همچنین لازم است خانه را مرتب با جارو برقی، تمیز کنید.
• از داروخانه، شامپوی ضدشپش تهیه کرده و طبق دستور آن را استفاده کنید.
• شانه ضدشپش که دارای طراحی و ساختار خاصی است تهیه کرده و روزانه چندین بار موها را شانه بزنید. قبل از استفاده از شانه دست‌ها و شانه‌تان را به روغن زیتون آغشته کنید، تا شپش و تخم شپش‌ها به راحتی به دام بیفتند.
• روزانه موها و پوست سر فرد مبتلا را بررسی کرده و در صورت مشاهده شپش بالغ و تخم شپش آن را خارج کنید.
• اگر امکان دارد موهای فرد مبتلا را کوتاه کنید تا دسترسی به شپش‌ها و تخم شپش‌ها راحت‌تر باشد.
• هر روز موهایتان را با آب خیلی داغ بشویید و با سشوار با حرارت بالا خشک کنید.
• هر بار قبل و بعد از استفاده شانه و ابزار مویتان را برای ده دقیقه در آب خیلی داغ قرار دهید.

در نهایت به نظر می‌رسد تنها راه قطعی از بین بردن شپش این است که با صبر و حوصله زیاد هر روز موها و پوست سر را بررسی کرده و سپس شپش و تخم شپش موجود را از آن جدا کنید.

آیا برای درمان شپش سر باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در شرایط عادی نیازی به مراجعه به پزشک نیست. اما اگر درمان‌های بدون نسخه جواب نداد، یا نشانه‌هایی از عفونت دیده شد، با پزشک خود تماس بگیرید. علائم عفونت عبارتند از:

• تب
• زخم‌هایی که روی سر به وجود آمده و التیام نمی‌یابند.
• درد یا حساسیت روی سر
• قرمزی یا تورم روی پوست سر

مقایسه درمان‌های خانگی شپش با درمان‌های دارویی 

در این جدول درمان‌های دارویی و خانگی شپش با هم مقایسه شده‌اند:

ویژگی	روش‌های خانگی و فیزیکی	درمان‌های دارویی بدون نسخه
نمونه‌ها	شانه‌کشی خیس، روغن زیتون، روغن نارگیل، وازلین یا مایونز	پرمترین (Permethrin)، پیریترین/پیپرونیل بوتوکساید (Pyrethrin/Piperonyl Butoxide)، دایمتیکون (Dimethicone)
مکانیسم عمل اصلی	خفه کردن شپش توسط روغن‌ها و وازلین یا جدا کردن فیزیکی توسط شانه‌کشی	نوروتاکسیک؛ سمی برای سیستم عصبی شپش، مانند پرمترین یا غیر-نوروتاکسیک؛ مانند دایمتیکون که شپش را خشک یا خفه می‌کند
اثربخشی در کشتن شپش زنده	متغیر است؛ برخی مطالعات نشان می‌دهند که عوامل خفه‌کننده مانند وازلین یا روغن‌های خاص می‌توانند موثر باشند، اما قطعیت ۱۰۰٪ وجود ندارد.	عموما موثر در کشتن شپش‌های بالغ، اما مقاومت دارویی در برخی مناطق گزارش شده‌است.
اثربخشی در کشتن رشک	ضعیف تا متوسط. اغلب رشک‌ها را نمی‌کشد و فقط آن‌ها را برای جدا شدن فیزیکی سست می‌کند.	متغیر است؛ برخی داروهای جدیدتر رشک‌ها را هم هدف قرار می‌دهند، اما بسیاری از آن‌ها نیاز به تکرار درمان پس از ۷ تا ۱۰ روز دارند، تا نیمف‌های تازه از تخم درآمده را بکشند.
ایمنی و عوارض جانبی	ایمن‌تر برای نوزادان و افرادی با پوست حساس؛ خطر آلرژی به روغن‌ها وجود دارد. خطر سوزش پوست با مواد غیر استاندارد بسیار بالا است.	خطر تحریک پوست و چشم؛ در موارد نادر واکنش‌های آلرژیک. ریسک مقاومت دارویی در درازمدت.
زمان و تلاش لازم	بسیار زمان‌بر و خسته‌کننده است؛ شانه‌کشی فیزیکی باید هر ۳ تا ۴ روز به مدت حداقل ۲ هفته تکرار شود.	سریع‌تر است و معمولا ۱۰ دقیقه روی مو می‌ماند، اما تقریبا همیشه نیاز به تکرار درمان در هفته دوم دارد.
نظر مراجع علمی	اثربخشی بسیاری از روش‌ها به‌جز شانه‌کشی خیس، تایید نشده‌است و بیشتر به‌عنوان اقدام مکمل یا آخرین راهکار توصیه می‌شوند.	به‌طور کلی روش اصلی و تایید شده برای از بین بردن آلودگی‌های فعال هستند.

باورهای غلط رایج درباره شپش

شپش سر نشانه فقر یا عدم رعایت بهداشت نیست. شپش همه اقشار جامعه و سطوح تمیزی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این حشرات می‌توانند تا ۶ ساعت زیر آب زنده بمانند، بنابراین افرادی که به‌طور مرتب حمام می‌کنند هم، به همان اندازه آسیب‌پذیر هستند. خبر خوب این است که شپش‌ها هیچ بیماری‌ دیگری را منتقل نمی‌کنند.

سوالات متداول درباره شپش موی سر

1. آیا شپش سر خود به خود به وجود می‌آید؟

خیر، شپش سر خود به خود به وجود نمی‌آید. شپش‌ها حشراتی انگلی هستند که برای زنده ماندن و تولیدمثل، به میزبان نیاز دارند. آلودگی به شپش تنها از طریق انتقال از فرد آلوده یا وسایل مشترک آلوده به شپش اتفاق می‌افتد.

2. سریع‌ترین روش خانگی برای درمان شپش سر کدام است؟

سریع‌ترین و موثرترین روش خانگی برای درمان شپش سر، شانه کردن موهای خیس با شانه مخصوص شپش است. این روش شامل آغشته کردن مو به نرم‌کننده یا روغنی مانند روغن زیتون، برای بی‌حرکت کردن شپش‌ها و سپس شانه کردن رشته به رشته موها از ریشه تا نوک است. این کار باید به طور منظم هر ۳-۴ روز و برای حداقل ۲-۳ هفته تکرار شود، تا هم شپش‌های زنده و هم تخم شپش‌ها از بین بروند.

3. آیا شپش سر پرواز می‌کند؟

خیر، شپش سر پرواز نمی‌کند. شپش‌های سر بال ندارند و نمی‌توانند بپرند یا پرواز کنند. آن‌ها فقط می‌خزند. به همین دلیل، انتقال آن‌ها عمدتا از طریق تماس مستقیم سر به سر یا استفاده مشترک از وسایلی مانند شانه، برس، کلاه، روسری و روبالشی صورت می‌گیرد. 

4. آیا شپش سر باعث ریزش مو می‌شود؟

خیر، شپش سر به‌طور مستقیم باعث ریزش مو نمی‌شود. ریزش مو معمولا ناشی از خارش شدید و خراشیدن پوست سر است، که می‌تواند به فولیکول‌های مو آسیب رسانده و منجر به شکستگی یا ریزش موقت موها شود. 

5. طول عمر شپش سر چقدر است؟

طول عمر کامل شپش سر، از تخم تا بلوغ و مرگ، حدود ۳۰ تا ۳۵ روز است. شپش‌های بالغ می‌توانند تا ۳۰ روز روی سر انسان زندگی کنند. 

6. آیا با شست و شو موها، شپش سر از بین می‌رود؟

شستن معمولی موها با شامپوی معمولی شپش سر را از بین نمی‌برد. شپش‌ها به ساقه مو محکم می‌چسبند و به راحتی با آب و شامپو شسته نمی‌شوند. برای ریشه‌کن کردن شپش، نیاز به استفاده از شامپوهای مخصوص ضد شپش یا شانه کردن موهای خیس با شانه مخصوص است.

7. آیا شپش سر خطرناک است؟

خیر، شپش سر به‌طور کلی خطرناک نیست و معمولا باعث بیماری‌های جدی نمی‌شود. با این‌حال، این مشکل می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و خارش شدید ایجاد کند. خارش زیاد ممکن است منجر به زخم شدن پوست سر و در موارد نادر، عفونت‌های باکتریایی ثانویه شود که نیاز به درمان دارد.

نویسنده: تیم مشاور زیمالب

منبع: healthline